Co to jest gotowość szkolna i o czym świadczy?
Gotowość szkolna była i nadal jest przedmiotem badań wielu psychologów i pedagogów. W Polsce zagadnieniem tym zajmowali się między innymi M. Radlińska, S. Szuman, M. Przetacznikowa, M. Muszyński, B. Wilgocka-Okoń, W. Okoń, A. Brzezińska, S. Słyszowa i dlatego możemy spotkać wiele definicji tego pojęcia.
Na szczególną uwagę zasługują rozważania S. Schumana profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, który już w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku gotowość szkolną rozumiał jako „osiągnięcie przez dzieci takiego rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej” [1], a także twierdził, że „brak należytego rozwoju w jednej dziedzinie pociąga zwykle za sobą zahamowania, zboczenia i nieprawidłowości w rozwoju całej osobowości danego dziecka” [2].
Z kolei W. Okoń, przychylając się do definicji S. Szumana, zwrócił uwagę na znaczenie rozwoju emocjonalnego dziecka i dlatego określił dojrzałość szkolną jako „osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej [3]”.
Zdaniem współczesnych nauczycieli akademickich i pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, prof. dr hab. Ewy Jarosz oraz prof. dr hab. Ewy Wysockiej, „dojrzałość, gotowość czy zdolność dziecka do podjęcia nauki szkolnej, to pojęcia zamiennie używane w literaturze przedmiotu w celu określenia stanu rozwoju dziecka wchodzącego w nowy i niezwykle ważny okres jego życia, w którym musi sprostać nowym wymaganiom i oczekiwaniom ze strony otoczenia społecznego”. [4] Profesor E. Jarosz, określa „dojrzałość szkolną jako osiągnięcie przez dziecko pewnego momentu równowagi pomiędzy własnymi możliwościami rozwojowymi a wymaganiami szkoły. [5]”
Osiągnięcie gotowości szkolnej jest procesem długotrwałym, gdyż dziecko musi nabyć wiele określonych doświadczeń i kompetencji oraz nauczyć się takich form myślenia i działania, które pozwolą mu aktywnie zaadaptować się do nowych warunków w szkole. Im pełniejsza dojrzałość emocjonalna, społeczna, fizyczna, umysłowa dziecka rozpoczynającego naukę w szkole oraz im korzystniejsze czynniki indywidualne i lepsze warunki środowiskowe, tym większa gwarancja powodzenia dziecka w nauce.
Gotowość szkolna – Jakie sfery rozwoju dziecka mają wpływ na osiągnięcie dojrzałości szkolnej?
Na osiągnięcie stanu gotowości szkolnej składają się osiągnięcia rozwojowe w trzech sferach: fizycznej, umysłowej oraz emocjonalno-społecznej.
Sfera fizyczna
Podstawowym przejawem dojrzałości w sferze fizycznej wg B. Zakrzewskiej są:
- zadowalający stan zdrowia i odporność na zmęczenie,
- nieuszkodzony wzrok i słuch,
- prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny,
- sprawność ogólna, ruchowa i manualna,
- zgrabne, precyzyjne ruchy ciała,
- sprawne ruchy rąk,
- znajomość orientacji kierunkowo-przestrzennej,
- znajomość stron prawa – lewa,
- zrównoważona dynamika procesów nerwowych,
- ustalona lateralizacja (czyli przewaga jednej strony ciała dziecka nad drugą).
Dojrzałość do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery fizycznej to prawidłowy rozwój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki. W zakresie motoryki dużej dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole sprawnie i płynnie porusza się, potrafi utrzymać równowagę, wykazuje właściwe napięcie mięśniowe, przyjmuje prawidłową postawę ciała, biega, skacze, sprawnie rzuca i chwyta piłkę.
Z kolei w zakresie motoryki małej (niezmiernie istotnej w nauce pisania) dziecko powinno posiadać umiejętność kontroli i precyzji ruchów ramion, nadgarstków i palców. Ważna jest także szybkość, precyzja i dokładność ruchów rąk oraz dostosowanie ich do wykonywanej czynności.
Sfera emocjonalno-społeczna
Wśród niezbędnych osiągnięć dziecka w sferze emocjonalno-społecznej cytowana powyżej B. Zakrzewska wymienia:
- chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz z nauczycielem,
- samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych,
- zdolność przystosowania się w nowym środowisku,
- równowagę uczuciową,
- zdyscyplinowanie i podporządkowanie się normom współżycia w grupie,
- wrażliwość na potrzeby innych,
- obowiązkowość,
- wytrwałość,
- sumienność w zleconych zadaniach,
- wiarę w siebie,
- niezniechęcanie się trudnościami,
- samokontrolę swego zachowania i wykonywanej pracy.
Właściwy poziom rozwoju emocjonalnego dziecka w chwili przekraczania progu szkoły uważa się za kluczowy, gdyż decyduje on o umiejętności panowania nad sobą, podporządkowaniu się przepisom szkolnym, wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniu z rówieśnikami, a także przyjmowaniu uwag.
Sfera umysłowa
O dojrzałości do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery umysłowej świadczą: właściwy rozwój funkcji spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci oraz mowy. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, uwzględnia się także funkcje, które decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania takie jak: poziom percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej.
B. Zakrzewska wskazuje, iż dziecko, które osiągnęło dojrzałość w sferze intelektualnej:
- przejawia aktywność poznawczą,
- przejawia zainteresowane tym, co je otacza,
- wykazuje chęć do nauki czytania, pisania, matematyki,
- posługuje się mową poprawną pod względem gramatycznym, artykulacyjnym,
- w sposób zrozumiały, logiczny przekazuje swoje myśli,
- wypowiada się na temat swoich przeżyć oraz formuje poprawnie własne sądy,
- koncentruje przez dłuższy czas uwagę na określonym temacie,
- łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, informacje,
- wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce,
- różnicuje, porównuje, odtwarza figury geometryczne,
- odróżnia kierunki, położenie, a także proporcje odwzorowanych form graficznych,
- zapamiętuje proste melodie, rymowanki,
- przeprowadza analizę i syntezę liter, głosek, sylab,
- odwzorowuje,
- czyta proste wyrazy,
- zna podstawowe pojęcia matematyczne.[6]
W jaki sposób rodzice mogą rozpoznać, czy dziecko jest gotowe do podjęcia nauki w szkole?
Rodzice doskonale znają swoje dzieci, gdyż spędzają z nimi najwięcej czasu. Dorośli uważnie obserwują pociechy, dostrzegają najmniejsze zmiany w wyglądzie i w zachowaniu, słuchają mowy, dostrzegają, czego się nauczyły, ale również potrafią przewidzieć, w jaki sposób zareagują na nowe sytuacje.
To właśnie obserwacja dziecka w różnych sytuacjach życiowych dostarcza rodzicowi informacji na temat przebiegu rozwoju w obrębie sfer, które mają znaczenie w osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Bywa, że rodzic zauważy u swojego dziecka, coś, co wzbudzi jego niepokój i wówczas zwraca się o pomoc do specjalisty. W przypadku niewyraźnej mowy będzie to logopeda, a w przypadku wątpliwości na temat gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole będzie to Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna, która przeprowadzi test dojrzałości szkolnej.
Co rodzice mogą zrobić, by wesprzeć dziecko przed pójściem do szkoły?
Rodzice, którzy chcą wesprzeć swoje dziecko na progu edukacji szkolnej, przede wszystkim powinni znaleźć dla niego czas, by wspólnie z nim zdobywać nowe doświadczenia, uczyć się, bawić, słuchać i rozmawiać, aktywnie spędzać czas oraz budować przekonanie o własnej wartości dziecka i wiarę w jego możliwości. Warto także wspólnie z dzieckiem wykorzystać potencjał nowoczesnej platformy edukacyjnej. Świetnym przykładem jest Squla, z którą można podczas dobrej zabawy w quizach edukacyjnych „Rozgrzewka przed szkołą” sprawdzić poziom przygotowania dziecka do szkoły.
Gotowość szkolna – podsumowanie
Rodzice, wspierajcie swoje dzieci, pokazujcie im co dobre, a co złe, nie chrońcie ich nadmiernie i dajcie im troszkę swobody w działaniu, a rozpoczęcie nauki w szkole będzie dla dziecka początkiem fascynującej podróży w krainę wiedzy!
- [1] S. Szuman, Studia nad rozwojem psychicznym dziecka, WSiP, Warszawa,1986.
- [2] S. Schuman, O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich, Nowa Szkoła nr 6,9,10,11, 1962 r.
- [3] W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981, str.54
- [4] E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa 2006, s. 183.
- [5] E. Jarosz, Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Katowice 2006, s. 69.[6] Zakrzewska B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP 2003
